Heb je ze al opgemerkt terwijl je door de straten liep? Of waren je ogen voortdurend gefixeerd op de etalages van de winkels die je passeerde? Nochtans, als je even opkijkt aan een willekeurige hoek in de historische binnestad, is de kans groot dat je een Madonnabeeldje ziet. En neen, ik het het niet over de Amerikaanse vedette die haar dochter Lourdes noemde, maar over de Madonna die moeder werd van Jezus Christus.

Over de binnenstad verspreid hebben er een 170 de woede van de Sanskulotten en de bouwwoede van de jaren ’70 overleefd, vroeger hebben er veel meer de stad versierd. Hoe komt het dat er zoveel beeldjes staan, vraag je je mischien af, wel dat heeft verschillende oorzaken.

De eerste, en waarschijnlijk de belangrijkste is dat Onze Lieve Vrouw de beschermheilige is van de stad: de hoofdkerk is naar haar genoemd en aan haar gewijd en haar beeltenis kan je zien op de ereplaats in de gevel van het Stadhuis.

De tweede oorzaak houdt verband met de periode waarin deze beeldjes ontstonden. De beeldjes gaan terug tot de 17de en 18de eeuw. Sommige zijn nog origineel, andere zijn met moderne methoden gerestaureerd of nagemaakt en sommige zijn in de 19de eeuw gemaakt naar oude voorbeelden.

Antwerpen kende in de 16de eeuw een eerste Gouden Eeuw: het was de belangrijkste stad in het noorden van Europa en handelaars van over de hele wereld hadden zich in de stad gevestigd. Handelaars zijn over het algemeen tolerante mensen: voor hen maakt het niet uit of je blank bent of zwart of welk geloof je belijdt, ze willen alleen weten of je betrouwbaar bent om zaken mee te doen. Op die manier kwam Antwerpen in de 16de eeuw snel onder invloed van het luthenarisme, het calvinisme, het anabaptisme en andere reformatorische strekkingen. Filips II, de aarstkatholieke koning van Spanje, die over de Nederlanden heerste, probeerde dit allemaal op een barbaarse, bloedige manier te onderdrukken.

In 1585 viel de stad in de handen van het Spaanse leger, geleid door Alexander Farnese, wat aanleiding gaf tot de scheiding binnen de Nederlanden: het zuiden bleef Spaans bezit en katholiek, het noorden werd een republiek onder de naam de Verenigde Provinciën. Veel handelaars verlieten daarop de stad en vluchtten naar Hollandse steden zoals Amsterdam en Haarlem, die de leidende rol van Antwerpen in de Europese handel overnamen.

In de 17de eeuw werd Antwerpen dus opnieuw een katholieke stad en een belangrijk centrum van de contra-reformatie. De aanwezigheid van de jezuïten speelde daarbij een belangrijke rol en het waren zij die het standbeeld van Brabo, een heidense figuur uit een sage die de oorsprong van Antwerpen probeert te verklaren, lieten vervangen door een Madonnabeeld in de gevel van het Stadhuis. Onze Lieve Vrouw was een spilfiguur in de contra-reformatie, en vandaar dat haar beeltenis verscheen op menige straathoek.

Dikwijl staat er bij het beeld een lantaarn, en dat leidt ons naar de derde reden waarom de madonnabeelden de straathoeken sieren. De straten in de 17de en 18de eeuw hadden geen verlichting, en de lantaarns bij het beeld zorgden op die manier voor een beetje licht en een zekere vorm van veiligheid voor wie zich ’s avonds op straat moest begeven.